Lăng mộ ở Sài Gòn - Lăng mộ Long Vân Hầu Trương Tấn Bửu

Tọa lạc tại 41 Nguyễn Thị Huỳnh - P.8 - Q.Phú Nhuận - TP.HCM (cách đường Nguyễn Văn Trỗi khoảng 100m), khu lăng mộ Long Vân hầu Trương Tấn Bửu là một trong những ngôi mộ cổ nhất Sài Gòn hiện đã xuống cấp trầm trọng.

Phò chúa, dẹp cướp biển

Danh tướng Nhà Nguyễn - Trương Tấn Bửu (1752 - 1827) người làng Hưng Lễ, tổng Bảo Phước, tỉnh Vĩnh Long (nay thuộc xã Thạnh Phú Đông, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre), là con thứ ba của ông Trương Tấn Khương và bà Trần Thị Nghĩa. Ông theo phò Nguyễn Ánh thuở Chúa còn bôn tẩu. Chuyện kể rằng vào năm 1787, trong một đêm bị quân Tây Sơn truy đuổi, Chúa phải cải trang vào nhà ông Khương xin tạm trú. Lúc trò chuyện, nhìn dung mạo phi thường của khách, gia chủ gạn hỏi. Biết không thể giấu được nên Chúa phải xác nhận mình chính là mục tiêu truy bắt của quân Tây Sơn. Trương Tấn Bửu lúc này đã 35 tuổi, rất giỏi võ nghệ đã xin cha theo phò giá.

Từ đó ông sát cánh bên Chúa Nguyễn, lập được nhiều chiến công cũng như chia sẻ cùng chủ tướng nhiều cơn hoạn nạn. Ông được liệt vào “Ngũ hổ danh tướng” của Chúa Nguyễn (gồm Lê Văn Duyệt, Nguyễn Huỳnh Đức, Nguyễn Văn Nhơn, Nguyễn Văn Trương và Trương Tấn Bửu). Giai đoạn này ông được Nguyễn Vương ban tên là Long (sau này lại ban tước hầu, nên gọi là Long Vân hầu).

Năm 1802, Nguyễn Ánh thống nhất giang sơn lên ngôi vua lấy hiệu là Gia Long. Trương Tấn Bửu là một trong những “khai quốc công thần” được vua tin dùng sai vào nam ra bắc.

Năm 1806, khi đang nhận chức Chưởng dinh chỉ huy đạo quân Bắc thành, ông có công dẹp giặc Tàu Ô (cướp biển) nên được lãnh chức Tổng trấn Bắc thành (Hà Nội) thay Nguyễn Văn Thành.

Năm 1812 ông vào nam nhận chức Phó tổng trấn Gia Định thành (dưới quyền Nguyễn Văn Nhơn), rồi xuống tận Châu Đốc lo việc xây thành đắp lũy, lại được triệu về kinh đô Huế nhận chức Trung quân phó tướng trông coi việc xây dựng Thái Miếu. Năm 1821, lại được cử làm Phó tổng trấn Gia Định thành lần 2 (dưới quyền Lê Văn Duyệt).

Ông làm quan suốt 40 năm (trải 2 đời Gia Long, Minh Mạng), mất lúc 75 tuổi (1827). Chính Tổng trấn Gia Định thành Lê Văn Duyệt đã đứng ra lo việc tống táng và xây mộ cho ông.

Mộ cổ xuống cấp

Khu lăng mộ Long Vân Hầu Trương Tấn Bửu là một trong những ngôi mộ cổ nhất ở Sài Gòn nay đã xuống cấp trầm trọng.

Cổng chính vào khu lăng mộ Long Vân hầu Trương Tấn Bửu ở 41 Nguyễn Thị Huỳnh (phường 8, quận Phú Nhuận, TP.HCM).

Khu lăng mộ được xem là kiến trúc tiêu biểu cho lăng mộ giới tướng lĩnh, quan lại đầu triều Nguyễn nên dù đã gần 200 năm, lớp ô dước bên ngoài bong tróc gần hết nhưng gạch bên trong vẫn gắn kết chắc chắn với nhau và giữ được gần như nguyên vẹn cấu trúc khu lăng mộ.
Mặt bằng khu lăng mộ gồm bình phong tiền, cổng ngoài, sân bái đình, cổng trong, hương án, mộ và bình phong hậu.

Bức bình phong tiền đã xuống cấp, hình con lân được đắp trước đây biến mất, thay vào đó là tấm biển báo: “Cổ tích liệt hạng: Mộ Long Vân hầu Trương Tấn Bửu 1752-1827. Cấm phá hoại, di chuyển, đào quật, vẽ và viết lên di tích. Nếu ai vi phạm sẽ bị truy tố theo luật lệ hiện hành về bảo tồn cổ tích - Viện Khảo cổ, Bộ Quốc gia giáo dục".

Từ bình phong tiền vào là đến trụ cổng (tiếp giáp với khuôn thành), sân tế có bồn hoa hình tròn và lư hương.

Nhìn từ trong mộ ra trước có thể thấy sau bình phong tiền là đến cổng ngoài.

Cổng vào khu mộ có mái giả ngói ống trổ cửa dạng vòm. Nhìn sâu sau vòm cửa có thể thấy hương án, bàn tế, bia và mộ.

Khuôn thành bao quanh mộ hình chữ nhật, được xây bằng ô dước (hợp chất gồm vôi, cát giấy do, than hoạt tính, mật đường) và gạch thức (gạch có đóng dấu). Khuôn thành xưa có trang trí búp sen bằng đá trên các trụ cột, nay những búp sen này đã rơi rụng sứt mẻ.

Hương án, bàn tế dạng sập chân quỳ, bia mộ (mới làm).

Phần mộ có dạng như ngôi nhà, dài hơn 3m, chiều ngang khoảng 2m, cao hơn 2m, được xây bằng ô dước.

Bia mộ (mới làm) khắc những chữ: “Trương công công Trương Tấn Bửu, Trung quân phó tướng thọ Long Vân hầu”. Có gì đó không hợp lý lắm ở tấm bia mới này, phải là “Trương Công Trương Tấn Bửu, Trung Quân Phó Tướng thọ Long Vân Hầu” mới đúng chứ ?!!

Mặt sau ngôi mộ nhìn từ bình phong hậu ra hướng cổng lăng.

Bình phong hậu xưa có trang trí phù điêu hình cây tùng và chim hạc và cặp liễn đối, nay đã bị bong tróc hầu hết, phù điêu tùng hạc chỉ còn vài họa tiết, cặp câu đối thì đã phai mờ theo thời gian.

Vết bong tróc mặt sau ngôi mộ.

Những vết nứt và rêu bám đầy phía sau mộ.

Sự tàn phá của thời gian.

Đền thờ nằm bên trái khu lăng mộ (từ ngoài nhìn vào) gồm ba gian, chính diện có bình phong đắp hình hổ ngồi. Hai bên cột hiên đắp nổi câu đối: “Uy đức Bắc thành an vũ trụ. Thống huyền Nam địa tịnh biên cương” (Uy đức trấn an vùng thành Bắc. Trị dân ổn định cõi bờ Nam).

Phù điêu đắp nổi hình “vân phụng” ở chái tường đền thờ, còn trên mái có tượng cá hóa rồng

Khu điện thờ được chia thành 2 khu vực: Chính điện và Tiền điện.

Chính điện đền thờ Trương Tấn Bửu.
 Việc thờ phụng đức Long Vân hầu do Ban quý tế Phú Thành Hội (do thuở xưa, khu lăng mộ tọa lạc tại ấp Phú Thành, xã Phú Nhuận, tỉnh Gia Định nên Hội quý tế lấy tên ấp làm tên hội) lo liệu. Hội này do ông Cao Văn Báu lập nên và là hội trưởng đầu tiên. Ông Báu mất năm 1990, thọ 90 tuổi. 

Bằng xếp hạng di tích quốc gia lăng Trương Tấn Bửu.

Bộ triều phục màu đỏ thêu rồng 4 móng (có thể là triều phục của Long Vân hầu truyền lại) trong tủ áo nơi chính điện.

Khu tiền điện nơi đặt những vật thờ cúng thường thấy ở các đình đền Nam bộ như bạch mã, chim hạc, lọng, câu đối, hoành phi...

 Tiền hiền (bên trái nhìn từ chính điện ra)

 Hậu hiền (bên phải nhìn từ chính điện ra)

Hiện nay bà Lê Thị Sương (sinh năm 1959) - cháu ngoại của ông Cao Văn Báu là người coi sóc, hương hỏa khu lăng mộ.

Theo giới nghiên cứu đánh giá, lăng Trương Tấn Bửu là công trình tiêu biểu của kiến trúc lăng mộ đầu thế kỉ 19 ở Gia Định - Sài Gòn. Lăng Trương Tấn Bửu đã được xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia từ năm 2004.

(Nguồn: Sưu tầm)